Çok Yüksek Önem Arz Eden Maddeler (SVHC) - KKDİK Ek 14 Adayları

Çok Yüksek Önem Arz Eden Maddeler (Substances of Very High Concern - SVHC), Avrupa Birliği'nin REACH (Registration, Evaluation, Authorisation, and Restriction of Chemicals) ve Türkiye'nin KKDİK (Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi, İzni ve Kısıtlanması) yönetmelikleri kapsamında tanımlanan, insan sağlığı veya çevre üzerinde ciddi etkiler yaratabilecek özelliklere sahip kimyasal maddelerdir. SVHC'lerin belirlenmesi ve yönetilmesi, kimyasal güvenliği artırmayı ve bu maddelerin zararlı etkilerini en aza indirmeyi amaçlar.

SVHC Maddelerin Özellikleri

Bir madde, aşağıdaki kriterlerden bir veya daha fazlasını karşılıyorsa SVHC olarak tanımlanabilir ve Aday Liste'ye (Candidate List) dahil edilebilir:

1. Kanserojen (Carcinogenic): Kategori 1A veya 1B sınıflandırmasına sahipse.
2. Mutajenik (Mutagenic): Eşey hücre mutajenitesi Kategori 1A veya 1B sınıflandırmasına sahipse.
3. Üreme İçin Toksik (Toxic for Reproduction): Kategori 1A veya 1B sınıflandırmasına sahipse.
4. Kalıcı, Biyobirikimli ve Toksik (PBT): Yönetmelikte belirtilen PBT kriterlerini karşılıyorsa.
5. Çok Kalıcı ve Çok Biyobirikimli (vPvB): Yönetmelikte belirtilen vPvB kriterlerini karşılıyorsa.
6. Eşdeğer Derecede Endişe Verici: Yukarıdakilerle eşdeğer düzeyde endişe uyandıran bilimsel kanıtlar varsa (örneğin, endokrin bozucu özellikler veya solunum hassasiyeti gibi).

SVHC Maddelerin Yönetimi Süreci

1. Tanımlama ve Aday Liste: Üye Devletler veya ECHA (AB için) / Bakanlık (Türkiye için), yukarıdaki kriterleri karşılayan maddeleri SVHC olarak tanımlayabilir. Bu maddeler, kamuoyu görüşüne sunulduktan sonra Aday Liste'ye eklenir.
2. Bildirim ve İletişim Yükümlülükleri: Bir madde Aday Liste'ye girdiğinde, bu maddeyi içeren eşyaların (ürünlerin) tedarikçileri için belirli yasal yükümlülükler başlar (örn. %0.1 w/w üzerinde SVHC içeriyorsa müşterilere ve talep üzerine tüketicilere bilgi verme, ECHA'ya SCIP bildirimi yapma [AB için]).
3. Yetkilendirme Listesi (KKDİK Ek 14): Aday Liste'deki maddelerden bazıları, riskleri ve kullanımları değerlendirildikten sonra önceliklendirilerek Yetkilendirme Listesi'ne (Authorization List - REACH Ek XIV / KKDİK Ek 14) alınabilir.
4. İzin (Yetki): Yetkilendirme Listesi'ndeki maddelerin AB veya Türkiye pazarında belirli bir tarihten sonra kullanımı veya piyasaya arzı, ancak belirli kullanımlar için özel bir izin (yetki) alınması durumunda mümkün olur. Bu süreç, bu zararlı kimyasalların kullanımını aşamalı olarak sonlandırmayı ve daha güvenli alternatiflerin araştırılmasını ve kullanılmasını teşvik etmeyi hedefler.

SVHC Maddelerin Etkileri

• Şirketler: Aday Liste'deki SVHC maddelerini içeren eşyaları (%0.1 w/w üzerinde) üreten veya ithal eden şirketlerin, tedarik zinciri boyunca ve talep halinde tüketicilere bilgi verme yükümlülüğü vardır. Yetkilendirme Listesi'ndeki maddeler için ise kullanımına devam etmek istiyorlarsa izin başvurusunda bulunmaları gerekir.
• Tüketiciler: Tüketiciler, satın aldıkları ürünlerde %0.1'den fazla SVHC olup olmadığını tedarikçiye sorma hakkına sahiptir ve bu bilgiye 45 gün içinde ücretsiz olarak erişebilmelidir. Bu, bilinçli tüketim kararları almalarına yardımcı olur.
• Çevre: SVHC'lerin tanımlanması ve kontrol altına alınması, bu zararlı maddelerin çevreye salınımını azaltarak ekosistemlerin korunmasına ve sürdürülebilirliğe katkıda bulunur.

Örnek SVHC Maddeler

Aday Liste'de yüzlerce madde bulunmaktadır. Bazı bilinen örnekler şunlardır:

• Bisfenol A (BPA): Endokrin bozucu özellikleri nedeniyle.
• Bazı Ftalatlar (örn. DEHP, DBP): Üreme için toksik özellikleri nedeniyle.
• Kurşun ve Bileşikleri: Üreme için toksik ve diğer zararlı etkileri nedeniyle.
• Bazı Perflorlu Bileşikler (PFAS): PBT veya vPvB özellikleri veya eşdeğer endişe nedeniyle.
• Krom VI Bileşikleri: Kanserojen özellikleri nedeniyle.

SVHC maddeler ve bunlarla ilgili yükümlülükler, kimyasal güvenliğin sağlanması ve insan sağlığı ile çevrenin korunması açısından kritik bir öneme sahiptir. Bu maddelerle ilgili güncel listelere ve daha fazla bilgiye ECHA'nın (Avrupa Kimyasallar Ajansı) ilgili web sitelerinden ulaşılabilir.